Gmina Koronowo

Początki opactwa cystersów – Byszewo.

Początki opactwa cystersów w Byszewie sięgają roku 1250, kiedy to otrzymali oni od Mikołaja Zbrożka, skarbnika księcia kujawskiego Kazimierza tę miejscowość oraz osiem innych jako uposażenie dla nowego klasztoru. Sprawa utworzenia klasztoru w Byszewie była przedmiotem obrad kapituły generalnej cystersów w 1253. Ze względu na niespokojną sytuację polityczną w tej okolicy, pierwsi zakonnicy przybyli do Byszewa w 1256. Decyzją kapituły klasztorem macierzystym dla Byszewa było opactwo sulejowskie. Pierwszymi zakonnikami  w Byszewie byli cystersi francuscy z podwłocławskiego Szpetala, później przybyli tu mnisi niemieccy. W 1283 roku cystersi uzyskali od księcia kujawskiego Ziemomysła przywilej lokacji miasta na prawie magdeburskim.   Ze względu na zburzenie przez Krzyżaków w tym samym roku klasztoru do lokacji tej nie doszło, a cystersi w 1286 przenieśli klasztor do wsi Smeysche (miejsce to zwane było przez cystersów Koroną Matki Boskiej, stąd później wykształciła się współczesna nazwa Koronowo).

Po przeniesieniu cystersów klasztor byszewski stał się własnością parafii obsługiwanej przez księży diecezjalnych, chociaż niewykluczone, że cystersi nadal sprawowali nad nią opiekę. W 1460 Byszewo wraz z parafią wcielono do dóbr cysterskich, a cystersi powrócili do pełnej obsługi parafii. Stan ten utrzymał się aż do sekularyzacji klasztoru w 1819 roku. Mimo krótkiego funkcjonowania głównej siedziby cystersów w Byszewie, do końca funkcjonowania opactwa byli oni zamiennie nazywani koronowskimi lub byszewskimi.

Na początku przy opactwie wzniesiono drewniany kościół lub kaplicę. Pozostałością z tamtego okresu jest granitowa romańska chrzcielnica. Kościół został zniszczony wraz z opactwem w 1283. Na jego miejscu na przełomie XV i XVI wieku wzniesiono pierwszy kościół murowany, który funkcjonował do początku wieku XVII, kiedy to uległ zniszczeniu w wyniku pożarów. W 1610    z inicjatywy opata koronowskiego Jana Karola Czołchańskiego ufundowano nowy kościół, wybudowany w stylu manierystycznym, konsekrowany w 1663. Prezbiterium oraz korpus nawowy przetrwał do czasów współczesnych, natomiast pozostałe elementy przebudowano w II połowie XVIII wieku. Dobudowano wtedy dwie kaplice boczne oraz kruchtę, a szczyt wieży nakryto hełmem. W tym stanie świątynia funkcjonuje do czasów współczesnych. Obecnie: Kościół Świętej Trójcy w Byszewie i Sanktuarium Matki Boskiej Byszewskiej Królowej Krajny – kościół parafialny rzymskokatolickiej parafii Trójcy Świętej w Byszewie  w diecezji pelplińskiej.

 

Klasztor pocysterski Koronowo.

W wydanym w 1250 roku dokumencie książę kujawski Kazimierz, potwierdzając darowiznę swego skarbnika Mikołaja Zbrożka z Byszewa, zezwala cystersom na założenie i budowę na terenie Byszewa klasztoru. Wkrótce konwent czyni starania o przeniesienie klasztoru w nowe miejsce. Wybór padł na leżące około 9 km na wschód od Byszewa osadę Śmiewce (Smeysze), która wchodziła w skład posiadłości biskupstwa włocławskiego. W 1288 r. spisano we Włocławku umowę pomiędzy tamtejszym biskupem Wisławem a klasztorem byszewskim, w wyniku której osada ta drogą zamiany przechodzi na własność konwentu. W 1289 r. książę pomorski Mszczuj II nadał klasztorowi byszewskiemu wieś Polaszki nad Wierzycą, z której dochody przeznaczone były na budowę nowego klasztoru na terenie osady Smeysze. Osada mieściła się w malowniczej dolinie Brdy, otoczonej z trzech stron wysokimi zalesionymi wzgórzami. Ze względu na krzyżujące się tu ważne szlaki handlowe ze Świecia do Nakła i z Gdańska do Poznania, posiadała ona znacznie lepsze warunki rozwoju aniżeli Byszewo. Po raz pierwszy nowej nazwy Koronowo konwent użył w dokumencie z 1348 r. Architektem, twórcą projektu i nadzorcą budowlanym klasztoru był prawdopodobnie mnich Theodricus. Przeniesienie klasztoru z Byszewa do Koronowa było dziełem opata Engelberta, który wymieniany jest jako ostatni opat byszewski i pierwszy koronowski (zmarł w 1290 r.).

W 1289 r. rozpoczęto budowę kościoła - trójnawowej bazyliki z transeptem  i dwoma rzędami kaplic. Położenie nowej siedziby w odległości zaledwie 9 kilometrów od poprzedniej, stwarzało dobre warunki do prowadzenia prac budowlanych. Nie było potrzeby stawiania budynków prowizorycznych i tymczasowej kaplicy. Przystąpiono od razu do stawiania budynków murowanych. Prace przebiegały w trzech fazach, dwie w średniowieczu i trzecia w okresie baroku. Rozpoczęto je od wznoszenia prezbiterium. W drugim etapie wybudowano korpus nawowy wraz z rzędem kaplic od strony południowej oraz zabudowania klasztorne. Rok 1315 to pierwsza data, z której pochodzi wiadomość, iż klasztor już stoi. Zaś rok 1350 - kiedy to nowy klasztor przesyła już grzywny na budowę katedry gnieźnieńskiej - można uznać jako termin zupełnego wykończenia kościoła i klasztoru. Po prawie stuletnim okresie świetnego rozwoju, klasztor koronowski, w wyniku zbrojnych starć z okolicznym rycerstwem, w latach osiemdziesiątych XIV stulecia został spalony wraz z księgozbiorem i archiwaliami. Spalony i grabiony klasztor znalazł się w wyjątkowo trudnym położeniu i zmuszony był poddać się opiece papieża. W 1411 r. Krzyżacy zajmują i niszczą miasto. Częste napady i grabieże zmuszają zakonników do opuszczenia swej siedziby, co spowodowało obłożenie klątwą opata Gabrela wraz z całym konwentem. Dopiero po pokoju toruńskim, gdy Koronowo przestaje być miastem nadgranicznym, nastaje dla klasztoru okres spokoju i stabilizacji. W 1523 r. biskup Mikołaj Mściwy  konsekrował kościół oraz siedem nowych ołtarzy.  Za rządów opata Gnińskiego (1686-1706) kościół uległ gruntownej przebudowie    i renowacji, w wyniku której wnętrze uzyskało charakter barokowy. Wyposażono też kościół w bardzo bogate i artystycznie cenne elementy. W XVIII w. powstaje na południe od klasztoru rezydencja opata. W 1819 r. następuje kasacja klasztoru przez władze pruskie. Klasztor zostaje zamieniony na kościół parafialny,  a zabudowania klasztorne użyte jako więzienie, które funkcjonuje do dziś.

18 października 2000 kościół stał się kolegiatą. 9 października 2010 papież Benedykt XVI podniósł kolegiatę do rangi bazyliki mniejszej. Uroczyste ogłoszenie decyzji papieskiej odbyło się 5 marca 2011 roku.

Więcej:

http://www.parafiakoronowo.pl/historia